WANNEER KOMT DIE FINANCIELE MELTDOWN?

 

Als meerdere “too big to fail” banken failliet gaan en daarmee vervolgens delen van het mondiale geldsysteem omver worden getrokken, praten we over een financiële meltdown. Een aantal klonen van Lehman Brothers valt achter elkaar om.

Al vanaf 2015 werd daar voor gewaarschuwd door sommige economen en CEO’s van effectenhuizen, zoals Peter Schiff, Ray Dalio en Jim Rogers. Nog in het najaar van 2018 – ver voordat corona was uitgevonden – werden er documentaires van toonaangevende financiële mediabedrijven als The Economist en Bloomberg uitgebracht. Terug te vinden op Youtube. Deze gaan specifiek over de mogelijkheid dat in 2019-2020 een financiële crash zou plaatsvinden die vergelijkbaar zou zijn met die van 1929.

Hoe kon het – voor corona – al zo ver gekomen zijn? 

De gangbare opvattingen zijn tweeledig. Allereerst hebben wij – lees; politiek en centrale banken –  de vorige financiële crisis van 2008-2009 nooit opgelost. Op de tweede plaats is al jaren duidelijk dat westerse economieën in een “productiviteitscrisis” verkeren. In Nederland groeide de arbeidsproductiviteit in de periode 1950-1975 gemiddeld met 4 % per jaar. Vanaf  2010 daalde dat naar slechts 1% gemiddeld per jaar.

Vanaf 2007-2008 werd niet alleen helder hoe de wereld afhankelijk was geworden van de interactie tussen “too big to fail banks”. Ook werd pijnlijk duidelijk dat de productiviteitsgroei uit de westerse democratieën verdwenen was. Dit laatste als gevolg van het verplaatsen van werkgelegenheid, technische kennis en innovatie naar Aziatische lage lonen landen als China. Maar ook – vooral in Nederland – als gevolg van de explosief gestegen aantallen ZZP-ers. Deze blijken dramatisch minder productief dan mensen in loondienst (ESB 10 oktober 2019). Jarenlang mondiaal (wan-)beleid op het gebied van “finance” en “supply chain”, gekoppeld aan falend Haags beleid, hebben ons zo ver gebracht. 

Na het ontstaan van de financiële crisis van 2007-2008 zijn de commerciële banken aangepakt. Zij werden immers als oorzaak van die crisis aangewezen. De buffers in eigen vermogen moesten omhoog, het toezicht aangescherpt, sommige derivaten verboden en de systeemrisico’s verkleind. Daarmee hadden we echter nog geen arbeidsproductiviteitsgroei terug. Deze liep alleen maar verder achteruit.

De economisch groei werd vanaf 2009 hoofdzakelijk kunstmatig aangewakkerd door centrale banken. 

Daarvoor waren in eerste aanleg twee middelen bedacht; renteverlaging en het bijdrukken van geld. Lagere rente zou immers tot meer – en goedkoper – lenen leiden. Daarmee werd het kopen van investeringsgoederen, huizen en aandelen fors gestimuleerd. Dat hebben we ook gemerkt in Nederland! De huizen werden onbetaalbaar en het aantal zombiebedrijven groeide tot ca. 20% van het totaal aantal bedrijven in ons land. Daarbij levert de prijsstijging van onroerend goed een bijdrage aan de stijging van het BNP. Dat heeft geleid tot een gevaarlijke vertekening van onze “groei” in de jaren vanaf 2015. Immers, de stijging van het BNP was niet meer – zoals vroeger – het resultaat van toegenomen arbeidsproductiviteit. Het was ook het gevolg van speculaties op verschillende “equity” markten. En dat heeft niets met productiviteitsgroei te maken.

Kortom; de groei van de westerse economieën, werd vanaf 2009 voor een aanzienlijk deel kunstmatig gecreëerd door monetair beleid van centrale banken. Dat deden die banken in overleg met elkaar, met de FED aan het roer. Veel minder dan vroeger, was westerse groei een gevolg van productiviteitsstijging en het toevoegen van bruto waarde aan een product. De eer voor dit laatste viel te beurt aan China en enkele andere opkomende landen.

China is inmiddels zeker geen opkomend land meer, maar de tweede grootste economische speler in de wereld en de absoluut grootste bijdrager aan mondiale productiviteitsgroei door het exploiteren van de grootste “fabriek van de wereld” .

Naast de kunstmatige groei van het BNP in westerse landen, heeft het monetair ingrijpen van centrale banken nog andere, minder gewenste neveneffecten gehad. Denk aan het verdampen van spaargeld en van pensioenen. Het ontstaan van niet levensvatbare “zombie bedrijven” en de opbouw van een globale schuldpositie die nu drie keer zo hoog is als in 2009. Veel welvaart werd vernietigd in de afgelopen jaren in de vorm van het verdwijnen van vermogens bij de middenklasse. De kloof tussen arm en rijk werd groter en de middenklasse is aan het verdwijnen.

Geen vrolijk verhaal. En nu komt de monetaire klapper op de vuurpijl!

Om van die enorme en onhoudbare schuldenberg af te komen, is arbeidsproductiviteitsstijging nodig en/of inflatie. Arbeidsproductiviteitsstijging zou het terughalen van industriële activiteiten naar het westen, en de afbouw van het te grote aantal ZZP-ers,  inhouden. Dat eerste gebeurt weliswaar in toenemende mate, maar niet grootschalig en niet snel. Het is ook in strijd met de opvattingen van veel mondiaal opererende instellingen als het IMF, de Wereldbank en de VN. Makkelijker en sneller is het aanwakkeren van inflatie. Het geld wordt (nog) minder waard, waardoor het kopen van allerlei producten en diensten wordt aangewakkerd en dat is immers goed voor de economie. De druk om je geld snel uit te geven, is al fors gestimuleerd door spaargeld niets meer waard te laten zijn en het makkelijk te maken om veel te lenen tegen lage (rente-)kosten.

Het aanwakkeren van inflatie is dus monetair instrument nummer drie, na renteverlagingen tot onder nul en het bijdrukken van geld. Het nadeel van al die instrumenten is dat de financiële buffers van burgers in hoog tempo uitgeput raken. Het “appeltje voor de dorst” wordt gedwongen eerder opgegeten dan wenselijk is. Inflatie aanwakkeren is weer een instrument om welvaart kunstmatig naar voren te trekken en daarmee de economie te stimuleren. Maar het is korte termijn. Op de langere termijn moeten we weer onze eigen arbeidsproductiviteit zien te verhogen. Dit ter vervanging van het gebruik van monetaire politiek om daarmee kunstmatige groei van het BNP te realiseren. Dat vereist een heel ander politiek denkmodel dan nu gebruikelijk is.

 

Maar hoe zit het nu met de financiële meltdown die al voor corona aan de voordeur stond?

Het onvoorstelbaar grote aantal bubbels op de aandelenmarkten, in de huizenmarkten en in sectoren als de oliemarkt, gecombineerd met de torenhoge schulden van gezinnen, bedrijven en staten, laten weinig aan de verbeelding over. We hebben meer dan tien jaren op de pof geleefd en dat houdt een keer op. Je hoort vaak dat de vorige crash een gevolg van het financiële systeem was en dat nu een virus de oorzaak van alle narigheid is. Ik ben het daar niet mee eens. De wereldeconomie stond al op instorten voordat corona als excuus werd uitgevonden. Wat er nu plaatsvindt, is een laatste stuiptrekking van een mondiaal monetair systeem dat door supranationale instanties en centrale banken uit zwakte gecreëerd is na de periode 2007-2008.

De laatste weken worden we in persberichten van het IMF, de ECB en de FED gewaarschuwd voor mogelijke instabiliteit van het globale monetaire systeem. Het IMF kiest de onhoudbare schuldenlast van ontwikkelingslanden na Covid als insteek. Deze zou deels kwijtgescholden moeten worden door commerciële westerse banken om instabiliteit te voorkomen. De FED geeft in haar september prognose aan dat ze twee negatieve scenario’s hebben uitgewerkt, waarbij een aantal Amerikaanse banken om kan gaan vallen. De FED is zeer concreet en noemt de namen van desbetreffende banken, alsook de voorwaarden waaronder het fout zal gaan. Dat is een werkloosheid in de VS vanaf 9 tot 11% in 2021 en na een mogelijke tweede golf.

Die werkloosheid is nu nog een lage 4% door de ongebreidelde overheidsinterventies. Maar de tweede golf is al begonnen. Als het fout gaat, dan zou dat in de zomer van 2021 kunnen gebeuren, aldus de FED. 

Met de stijging van werkloosheid hangt natuurlijk alles samen; uitgavepatronen, consumentenvertrouwen, inflatie/deflatie, het kunnen betalen van huur en hypotheekaflossingen etc. Houdt de ontwikkeling van de werkloosheid – en zeker in de VS - dus in de gaten!